اثر کلینکنبرگ (لغزش گاز)
وقتی میانگین مسیر آزاد (mean free path) گاز بزرگتر از قطر منافذی باشد که از آن عبور میکند، انرژی جنبشی تصادفی گاز موجب تسریع حرکت و جنبش مولکولهای گاز در داخل منافذ یا لغزش مولکولهای گاز بر روی دیواره منافذ میشود. این لغزش (Slippage) باعث میشود که مولکولهای گاز با سرعت بیشتری در جهت انتقال خود، حرکت کنند. این پدیده را اثر کلینکنبرگ (Klinkenberg Effect) مینامند و باعث میشود نفوذپذیری بدست آمده توسط گاز، بزرگ تر از نفوذپذیری مطلق نمونه باشد.
نکته: میانگین مسیر آزاد گاز با افزایش فشار کاهش مییابد و زمانی که گاز در فشار بینهایت مایع می شود، از بین میرود.
نکته: میانگین مسیر آزاد گاز تابعی از سایز مولکول های گاز و همچنین دانسیته گاز می باشد.
کلینکنبرگ نشان داد که فاز سیال جریانی مورد استفاده در آزمایشات اندازهگیری نفوذپذیری بر نتایج آزمایشات تأثیرگذار میباشد، به طوریکه نفوذپذیری اندازهگیری شده بوسیله جریان هوا با نفوذپذیری اندازهگیری شده بوسیله جریان یک مایع متفاوت خواهد بود. این محقق نشان داد که نفوذپذیری اندازهگیری شده یک مغزه با استفاده از جریان هوا همیشه مقداری بزرگتر از نفوذپذیری اندازهگیری شده همان مغزه با استفاده از جریان مایع میباشد. کلینکنبرگ به این نتیجه رسید که این تفاوت در مقدار نفوذپذیری اندازهگیری شده به دلیل متفاوت بودن مقدار سرعت سیالات در دیوارههای مجراها (خلل و فرج) میباشد، زیرا سرعت مایعات در نزدیکی دیوارههای خلل و فرج ناچیز و در حد صفر ولی سرعت گازها غیرصفر میباشد. به عبارتی دیگر، سرعت گازها بر روی سطح دیوارههای خلل و فرج به صورت لغزشی میباشد. وجود این لغزش بر روی سطوح دیوارههای خلل و فرج موجب میشود که در یک اختلاف فشار مشخص و یکسان، دبی جریانی گازها بیشتر از دبی جریان مایعات گردد. کلینکنبرگ همچنین دریافت که برای یک محیط متخلخل مشخص، با افزایش فشار متوسط، نفوذپذیری اندازهگیری شده کاهش خواهد یافت.
با کاهش فشار متوسط >> میانگین مسیر آزاد گاز بزرگتر از قطر منافذ می شود >> لغزش گاز بر روی دیواره های خلل و فرج >> اثر کلینکنبرگ
نکته: فشار متوسط به عنوان میانگین فشار ورودی و خروجی تعریف میشود.
همانگونه که در شکل زیر نشان داده شده است، اگر نفوذپذیری اندازهگیری شده بوسیله جریان گاز بر حسب معکوس فشار متوسط رسم شود، یک خط راست بدست خواهد آمد. چنانچه این خط راست تا نقطه فشار متوسط بینهایت امتداد داده شود، نفوذپذیری مایع یا همان نفوذپذیری مطلق حاصل خواهد شد.
کلینکنبرگ معتقد بود که شیب خط (C) تابعی از عوامل زیر است:
- نفوذپذیری مطلق
- نوع گازی که در آزمایشات اندازهگیری نفوذپذیری به کار میرود
- میانگین شعاع موئینگی سنگ
اگر فشار متوسط جریان گاز یا مایع زیاد باشد:
- جریان دارسی مشاهده می شود
- سرعت جریان در دیواره های خلل و فرج برابر صفر است (مانند شکل زیر)
- جریان غیردارسی مشاهده می شود
- سرعت جریان در دیواره های خلل و فرج غیرصفر می باشد (مانند شکل زیر)